Bài 3: Phòng chống thiếu vitamin và khoáng chất
Mục tiêu: - Trình bày được kiến thức cơ bản về Vitamin và khoáng chất.
Thời lượng: 60 phút
Đối tượng: Giáo viên, nhân viên, cán bộ y tế
NỘI DUNG
- VITAMIN A – NGƯỜI BẠN CỦA ĐÔI MẮT
Đây là vitamin tan trong chất béo, giúp mắt nhìn rõ trong điều kiện thiếu ánh sáng. Vitamin A còn giúp phát triển các tế bào biểu mô ở da, mắt, hô hấp, ống tiêu hóa.
Biểu hiện sớm nhất của thiếu vitamin A là “quáng gà” (mắt không nhìn rõ lúc chiều tối), nặng hơn sẽ là “khô mắt”, nếu không được điều trị sẽ dẫn đến loét giác mạc gây mù loà. Thiếu vitamin A cũng làm cho trẻ bị chậm tăng trưởng, đặc biệt là chậm tăng chiều cao, dễ bị các bệnh nhiễm trùng như viêm hô hấp, tiêu chảy và nhiễm trùng da.
Retinol là dạng hoạt động của vitamin A được tìm thấy trong thực phẩm có nguồn gốc động vật như gan, thịt, cá, trứng, sữa toàn phần và một số thức ăn bổ sung. Tiền vitamin A (b-caroten) có nhiều trong rau xanh đậm và củ, quả có màu vàng cam (rau muống, rau dền, mồng tơi, rau đay, rau ngót, cà rốt, bông cải xanh, bí đỏ, xoài chín, đu đủ chín, gấc…); khi vào cơ thể tiền vitamin A sẽ được chuyển thành vitamin A.
Nhu cầu vitamin A ở trẻ từ 6 đến 10 tuổi là 500-600mcg/ngày (tương đương 2.000 IU).
Beta Caroten (tiền chất vitamin A) có nhiều trong rau củ quả
- IỐT CHO TRÍ LỰC VẸN TOÀN
Đây là vi chất dinh dưỡng rất cần cho sự tăng trưởng cơ thể và hoạt động của trí não. Mỗi ngày cơ thể chỉ cần một lượng rất nhỏ iốt (100-150 mcg/ngày). Chức năng quan trọng nhất của iốt là tham gia tạo hormon tuyến giáp, là những hormon rất cần cho sự phát triển của não, hoạt động chuyển hóa trong cơ thể và tổng hợp protein.
Trẻ em đang trong độ tuổi phát triển nhanh nên rất dễ bị thiếu iốt do nhu cầu tăng cao. Thiếu iốt sẽ làm giảm khả năng hoạt động trí não, giảm chỉ số thông minh của các em. Dùng muối iốt và các chế phẩm bổ sung iốt trong bữa ăn hàng ngày là cách phòng ngừa thiếu iốt hiệu quả nhất.
Việc sử dụng muối iốt cũng đơn giản và tiện lợi, có thể ướp thịt cá, nêm nếm thức ăn trên bếp, hoặc làm muối tiêu, muối ớt ăn sống như bình thường. Lưu ý: phải giữ muối iốt luôn khô ráo, đậy nắp kín, tránh nơi nóng (gần bếp, dưới ánh sáng mặt trời) để tránh sự hao hụt vì iốt là một chất dễ bay hơi.
- SẮT CẦN THIẾT ĐỂ TẠO MÁU
Sắt là một vi chất quan trọng tham gia quá trình tạo máu, mang oxy đến các cơ quan của cơ thể, trong đó có não. Vì vậy, thiếu sắt sẽ dẫn đến giảm phát triển về trí tuệ và khả năng lao động.
Sắt thường được dự trữ trong gan để cung cấp cho cơ thể khi khẩu phần ăn bị thiếu. Nếu kho dự trữ này bị cạn kiệt thì tình trạng thiếu máu sẽ xảy ra. Thiếu máu do thiếu sắt sẽ làm các em bị chậm phát triển thể chất, giảm sức đề kháng của cơ thể, và học kém tập trung. Thiếu sắt kéo dài sẽ làm giảm khả năng hoạt động thể lực, đặc biệt là các hoạt động đòi hỏi sức bền (chạy điền kinh, bơi lội, bóng đá, đua xe đạp…).
Sắt có nhiều trong các loại thịt cá (thịt bò, thịt heo, cá ngừ, gan…). Sắt còn có ở rau lá có màu xanh đậm như rau dền, bồ ngót và các loại đậu hạt. Sắt từ thức ăn có nguồn gốc động vật sẽ dễ hấp thu hơn sắt từ nguồn gốc thực vật. Ăn thêm trái cây tươi giàu vitamin C sau bữa ăn chính như cam, bưởi, táo, đu đủ chín… sẽ giúp hấp thu tốt chất sắt từ bữa ăn. Ngược lại, chất polyphenol trong trà sẽ hạn chế việc hấp thu chất sắt. Do vậy, không nên có thói quen uống nước trà đặc quá gần bữa ăn.
Nhu cầu chất sắt ở trẻ 6-10 tuổi khoảng 10-20mg/ngày, nhu cầu sắt ở trẻ gái tuổi dậy thì cao hơn, khoảng 40mg/ngày. Để không bị thiếu máu thì cần ăn đủ năng lượng với đa dạng các loại thực phẩm (chú ý thực phẩm giàu chất sắt).
- CANXI VÀ VITAMIN D – CHO TRẺ EM CAO LỚN, XƯƠNG VÀ RĂNG CHẮC KHỎE
Canxi là thành phần chính của xương và răng nên cần thiết cho sự hình thành hệ xương và răng vững chắc. Trẻ em trong độ tuổi tăng trưởng cần nhận đủ canxi để phát triển chiều cao. Trẻ từ 6 đến 10 tuổi cần khoảng 600-1000mg canxi/ngày. Quá trình hấp thu canxi cần có vitamin D.
Canxi cung cấp cho cơ thể có thể bị thiếu nếu chế độ ăn thiếu các thực phẩm giàu canxi. Vitamin D có thể bị thiếu nếu trẻ ít phơi da ra ánh nắng hoặc ít ăn thực phẩm giàu vitamin D. Trẻ bị thiếu canxi và vitamin D sẽ chậm tăng trưởng chiều cao, dễ sâu răng và rối loạn giấc ngủ.
Thực phẩm giàu canxi gồm có sữa và các chế phẩm từ sữa, tôm tép ăn cả vỏ, cá nhỏ ăn luôn xương, rau xanh, sản phẩm từ đậu nành và các loại thực phẩm có bổ sung canxi. Một ly sữa bò tươi 200ml cung cấp khoảng 250mg canxi. Do đó, để đáp ứng đủ nhu cầu canxi cho cơ thể, trẻ nên uống 2-3 ly sữa /ngày, kết hợp với chế độ ăn có những thực phẩm giàu canxi khác.
Không chỉ chế độ ăn mà sự phát triển chắc khỏe của hệ xương còn tùy thuộc vào sự vận động thường xuyên của trẻ.
Vui chơi dưới ánh sáng mặt trời sớm là cách tốt nhất để hấp thu Vitamin D
TÓM LẠI
Vitamin và khoáng chất rất cần cho sức khỏe, sự phát triển tầm vóc và trí thông minh của trẻ. Để phòng ngừa thiếu các vitamin và khoáng chất thì trẻ cần có khẩu phần ăn hợp lý:
- Đa dạng hóa bữa ăn với những thực phẩm giàu dinh dưỡng.
- Ăn đủ nhu cầu năng lượng, đủ rau và trái cây tươi, chú ý rau xanh đậm & củ quả vàng cam đậm.
- Dùng muối iốt (hoặc các chế phẩm bổ sung iốt) trong chế biến thức ăn hàng ngày (nêm lạt).
- Dùng sữa và chế phẩm từ sữa mỗi ngày.
Nên cho trẻ chơi đùa, tập thể dục, vận động dưới ánh nắng sáng mỗi ngày.